شیوه بیان منحصر بفرد؛ راز شهرت نظامی گنجوی
تاریخ انتشار: ۲۱ اسفند ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۹۳۰۲۰۹
ایسنا/قم یک مدرس دانشگاه بیان کرد: نظامی دارای شیوه بیان و اسلوب منحصر به فردی است و همین باعث شده تا وی در شمار ارکان شعر فارسی به شمار آید و نه تنها خود را به عنوان قله داستانسرایی یا به تعبیر دقیقتر، بازسازی کننده داستان کهن به زبان ادبی، مؤثر و بلیغانه معرفی کند، بلکه تأثیر فراوانی هم در شعرگویی شاعران بعد از خود به ویژه در حیطه داستانسرایی داشته باشد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
علی سلیمانی در گفتوگو با ایسنا ضمن تبریک به مناسبت بزرگداشت نظامی شاعر بزرگ، عنوان کرد: خوشبختانه با پیشنهاد دکتر سعید شفیعیون، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان و تلاشهای ارزنده رئیس مرکز پژوهش میراث مکتوب دکتر اکبر ایرانی از سال ۱۳۹۶ برای اولین بار، روز ۲۱ اسفند را به عنوان روز بزرگداشت نظامی در تقویم ما نامگذاری کردند و از این تاریخ به بعد هر ساله محققان و ادیبان فراوانی در این روز درباره ارزش و توانایی این شاعر بزرگ صحبت میکنند که جای خرسندی دارد.
وی گفت: نام دقیق این شاعر پر آوازه قرن ششم، حکیم جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف نظامی است که چون مولد او در گنجه بوده، به نظامی گنجهای یا گنجوی مشهور شده است. البته باید دقت کرد که گنجه قرن ششم در وسعت قلمرو جغرافیایی ایران قدیم قرار دارد و این بدین معناست که نظامی شاعری است، ایرانی و آمدن گنجوی یا گنجهای در کنار نام این شاعر نباید برخی از کشورهای همسایه را به این اشتباه بیاندازد که این شاعر متعلق به آنهاست.
این مدرس دانشگاه قم تصریح کرد: اگر بار دیگر نیز دقتی بر نام این شاعر کنیم، خواهیم دید که از وی با عنوان «حکیم» یاد شده که در طول هزار سال ادبیات فارسی، ما این عنوان را در کنار نام بزرگانی همچون فردوسی، سنایی، ناصرخسرو، اسدی طوسی و معدودی دیگر میبینیم.
سلیمانی ادامه داد: این امر حکایت از دانشمند و فرزانه و آشنا بودن وی با علوم و معارف دارد که با توجه بر ابیات شاعر و آگاهی که از میراث علم و ادب، فلسفه و زبانهای متعدد داشته، این نکته تأیید میشود. اینکه عوفی در لباب الالباب از نظامی با عنوان «حکیم الکامل» یاد میکند نیز از این جهت است.
این پژوهشگر پسادکتری بنیاد ملی نخبگان اظهار کرد: در طول تاریخ ادبیات فارسی، ما شاعرانی داریم که چندان اطلاع دقیقی از تاریخ تولد و وفات آنها موجود نیست و نظامی گنجوی نیز جزء همین افراد است با نگاهی به تذکرهها و آثار پژوهشی میتوان دید که برخی از ادبا ولادت نظامی را ۵۳۰ هجری میدانند و برخی دیگر از محققان معتقدند که نظامی در ۵۳۵ هـ. ق متولد شده است.
وی اضافه کرد: همین اختلاف در سال وفات نظامی نیز دیده میشود و عدهای معتقدند که نظامی در سال ۵۹۹ هجری رخ در نقاب خاک کشیده و برخی همچون مرحوم ذبیح الله صفا میگویند که نظامی تا چند سال اول قرن هفتم (۶۱۴ یا ۶۱۹ هجری) در قید حیات بوده است.
این مدرس دانشگاه قم تصریح کرد: گرچه متأسفانه بیشتر ابیات دیوان حکیم نظامی که شامل قصاید و غزلیات بوده از بین رفته و ما امروزه مقدار کمی از ابیات این دیوان را در اختیار داریم، اما خوشبختانه از نظامی برای ما پنج گنجینه ارزشمند باقی مانده که به «خمسه نظامی» مشهور است.
سلیمانی ادامه داد: «مخزن الاسرار»، نخستین مثنوی نظامی است که در بیست مقاله و مشتمل بر عرفان و حکمت سروده شده؛ در این بیست مقاله، موضوعاتی از قبیل در صفت آدم(ع)، در محافظت عدل، حدوث و انقلاب عالم، رعایت رعیت، صفات بشریت و عجز و پیری، اعتبار موجودات و غیره مطرح شده و در دل هر مقاله، یک حکایت مرتبط با موضوع آمده که هم موجب تأثیر بیشتر تعالیم نظامی و هم موجب لذت بردن و همراهی بیشتر خوانندگان با متن شده است.
وی گفت: البته نظامی نتوانسته همچون سعدی، ارتباط حکایت تمثیلی خود را با موضوع مقاله، به نحو احسن برقرار کند و گاه حکایتهای او جزء چند بیت آخر مقاله، ارتباط چندانی با موضوع غالب آن مقاله ندارد. دومین مثنوی نظامی، «خسرو و شیرین» نام دارد. این منظومه زیبا داستان عشق پادشاه ساسانی خسروپرویز است به شیرین شاهزاده ارمنی که در نهایت این دو با کمک و راهنماییهای شاپور (ندیم پادشاه)، به هم میرسند.
این مدرس دانشگاه قم گفت: سومین اثر ارزشمند نظامی، «لیلی و مجنون» است که داستان دل دادگی پاک قیس بن عامر و لیلی، موانع موجود در این راه، ازدواج به اجبار لیلی با ابن سلام، مجنون و بیابان نشین شدن قیس، مرگ ابن سلام و پس از چندی از دنیا رفتن لیلی و در نهایت جان به جان آفرین تسلیم کردن مجنون بر سر تربت لیلی است. چهارمین مثنوی نظامی، «هفت پیکر» است که به نامهای «هفت گنبد» و یا «بهرامنامه» نیز خوانده میشود.
وی بیان کرد: در این مثنوی، نظامی در ابتدا شرحی از کودکی و نوجوانی تا زمان رسیدن به سلطنت بهرام گور پسر یزدگرد اول پادشاه ساسانی بر زبان آورده و در ادامه به داستان وی با هفت دختر از پادشاهان هفت اقلیم و قصهگویی این هفت دختر در زیر هفت گنبد رنگی اشاره میکند.
این پژوهشگر پسادکتری بنیاد ملی نخبگان افزود: آخرین منظومه نظامی، «اسکندرنامه» نام دارد که خود به دو بخش «شرفنامه» و «اقبالنامه» تقسیم میشود. در شرفنامه وی ناگفتههای فردوسی در خصوص اسکندر را به رشته نظم در میآورد و در اقبالنامه مجالس علمی اسکندر با حکیمان و فیلسوفان را به تصویر میکشد.
وی ادامه داد: با نگاهی به این آثار، میتوان دریافت که نظامی دارای شیوه بیان و اسلوب منحصر به فردی است و همین باعث شده تا وی در شمار ارکان شعر فارسی به شمار آید و نه تنها خود را به عنوان قله داستانسرایی یا به تعبیر دقیقتر، بازسازی کننده داستان کهن به زبان ادبی و مؤثر و بلیغانه معرفی کند، بلکه تأثیر فراوانی هم در شعرگویی شاعران بعد از خود به ویژه در حیطه داستانسرایی داشته باشد.
سلیمانی عنوان کرد: داستانسرایی با نظامی آغاز نشده اما این نظامی بود که این نوع شعری را به حد اعلی رساند بعد از حکیم نظامی، شاعران فراوانی همچون امیرخسرو دهلوی، خواجوی کرمانی، جامی، وحشی بافقی تلاش کردند تا از او تقلید کنند اما هیچگاه نتوانستند به جایگاه وی در عرصه داستانگویی دست یابند.
وی تصریح کرد: این بخش از هنر حکیم نظامی یعنی داستانسرایی را میتوان به عنوان مهمترین و قویترین بخش ظرفیت و شخصیت شعری او نام برد که در مثنویهای عاشقانه او دیده میشود. در همین بخش است که داستانهای مرده و بیروح ادوار گذشته که در معرض تباهی و فراموشی بودند، به واسطه بیان و زبان تصویری و جذاب نظامی جانی تازه مییابند و مُهر جاودانگی بر پیشانی آنها خورده میشود. خود نظامی نیز به این توانایی و هنر خود آشنا بوده که در مخزن الاسرار میگوید «شعبده تازه برانگیختم/ هیکلی از قالب نو ریختم».
سلیمانی گفت: به قدری توصیف و بیان نظامی زنده و پویاست که آدمی گمان میکند هر آنچه شاعر میگوید همچون پردهای در مقابل چشم شنونده به تصویر کشیده میشود، شخصیت و ساحت شعری سوم نظامی، در آخرین مثنوی او نمایان است. در اسکندرنامه، نظامی همچون فردوسی است و تلاش میکند تا یک متن حماسی را خلق کند. به بیانی نظامی در اسکندرنامه، یکی از مقلدان فردوسی است و تلاش میکند تا حد فراوانی، ویژگی شعری متون حماسی را در اثر خود بیاورد.
این مدرس دانشگاه قم گفت: اگر چه نظامی که خود از بزرگان ادب فارسی و از سرآمدان داستانگویی است، در اسکندرنامه تا حد ممکن تلاش کرده تا به پیروی از حکیم طوس رود، اما ضعفهایی در این بخش از اثر وی دیده میشود. اولین ضعف حکیم نظامی، گزینش نادرست قهرمان اثر خود است. اگر چه اسکندر را از جهت تاریخی، یک شخصیت فرهنگی ایرانی و چهره ایرانی دانستهاند، اما بر همگان مشخص است که اسکندر، یونانی است و جزء شخصیتهای ملی ایرانی به شمار نمیآید و نبایستی او به عنوان قهرمان حماسه قرار میگرفت. این ضعف در زبان نظامی نیز گاه دیده میشود که گویا نشانگر کم اطلاعی او نسبت به زبان شعری حماسی است.
سلیمانی اظهار کرد: به هر حال با وجود زیبایی برخی ابیات اسکندرنامه نظامی، این اثر وی دقایق و ظرافتهای زبانی فردوسی را کم دارد و نظامی در این ساحت شعری، همانند سعدی شده است که در بوستان خود قصد حماسهگویی کرد اما نتوانست از عهده ظرافتهای زبانی شعر حماسی بیرون آید.
وی در پایان گفت: اگرچه جدا از این موارد، میتوان ایرادات زبانی دیگری نیز در زبان حماسی حکیم نظامی یافت، اما وجود این موارد هیچ خللی در بزرگی و جایگاه والای شعر و شاعری وی ایجاد نمیکند و حکیم نظامی جزء شاعران ارزنده ادبیات ایران زمین هستند که در حیطه تخصص اصلی خود یعنی بیان داستانهای غنایی جزء سرآمدان ادب و فرهنگ فارسی به شمار میآیند و تأثیر فراوانی در زبان، بیان و شیوه کار شاعران بعد از خود گذاشتهاند.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: قم خمسه نظامی نظامی گنجوی ادبيات هفت پیکر استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی فرهنگی و هنری مدرس دانشگاه قم داستان سرایی دیده می شود حکیم نظامی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۹۳۰۲۰۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
کشاورزی و سیستمهای آبیاری ایران باستان
به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، ایرانیان باستان استاد کشاورزی و آبیاری بودند و از روشهای ابتکاری که واقعاً جلوتر از زمان خود بود بهره میبردند. ایرانیان با درک عمیقی که نسبت به سرزمین خود و ضربآهنگ طبیعت داشتند، به عنوان پیشگامان عرصه کشاورزی و آبیاری ظاهر شدند. زبردستی آنها در به کارگیری نیروی آب در تبدیل زمینهای بایر به مزارع حاصلخیز الهامبخش نسلهای مختلف بوده است. پیشرفتهای علمی ایرانیان باستان در کشاورزی و آبیاری واقعاً چشمگیر بود. روشهای نوآورانه و شیوههای کشاورزی پایدار آنها تا به امروز همچنان هدایتگر شیوههای کشاورزی بوده است.
سیستمهای نوآورانه آبیاری
ایرانیان باستان در حوزه آبیاری واقعاً از زمان خود جلوتر بودند و شاهد این مدعا سیستم قناتی است که نشاندهنده مهارت مهندسی قابل توجه آنهاست. قنات که در برخی مناطق به نام کاریز نیز شناخته میشود، شبکه ی پیچیده ای از کانالهای زیرزمینی بوده که برای انتقال موثر آب از چشمههای کوهستانی به مناطق کشاورزی استفاده میشده است. این راه حل ماهرانه به ایرانیان اجازه میداد تا بر چالشهای آب و هوای خشک و نیمه خشک غلبه کرده و زمینهای بایر و غیرمولد را به مناطق کشاورزی حاصلخیز تبدیل کنند.
ساخت و نگهداری قناتها مستلزم برنامهریزی دقیق و تلاش جمعی بود. برای شروع یک شفت عمودی از سطح به پایین تا سطح منبع آب حفر میشد. از این نقطه، یک تونل با شیب ملایم، اغلب به طول چندین کیلومتر، حفر میشد تا آب را به مقصد مورد نظر برساند. هر چند صد متر، شفتهای تهویه ای موسوم به شفتهای هوا حفر میشد تا ورود جریان هوای تازه را تضمین و به حذف رطوبت اضافی کمک کند. این شفتها کارهای تعمیر و نگهداری را نیز تسهیل میکرده اند.
یکی از جنبههای چشمگیرو قابل توجه قنات، توانایی آن در حفظ دمای نسبتاً ثابت و خنک در طول سال، محافظت از آب منتقلشده از تبخیر بیش از حد و حفظ آن در دمای مطلوب برای مصارف کشاورزی بود. همچنین، طبیعت زیرزمینی قناتها به محافظت از آب در برابر آلودگی احتمالی و خلوص آن برای مصرف و آبیاری نیز کمک میکرده است.
تناوب زراعی و حفاظت از خاک
ایرانیان باستان در شیوههای کشاورزی پایدار پیشگام بودند. آنها با شناخت اثرات مضر تک کشت بر سلامت خاک، روشهای نوآورانهای مانند تناوب زراعی را برای حفظ حاصلخیزی زمین خود اجرا کردند. در اصل، تناوب زراعی شامل کشت محصولات مختلف به روشی متوالی در یک مزرعه در فصول مختلف است. این کار ضمن جلوگیری از تخلیه مواد مغذی خاص خاک، تجمع آفات و بیماریها را کاهش میدهد. ایرانیان با چرخش کشت محصولات کشاورزی، سیستم کشاورزی متعادل تر و پایدارتری را تضمین کردند که در نهایت منجر به افزایش محصول و سلامت طولانی مدت خاک میشد.
به غیر از تناوب کشت، ایرانیان باستان ضرورت استفاده از مواد آلی مانند کود و کمپوست (پسماندهای آلی تجزیهشده) را نیز درک کرده و بر اهمیت پر کردن مواد مغذی خاک از طریق روشهای طبیعی تاکید داشتند نه اینکه صرفا به کودهای مصنوعی تکیه کنند. کود و کمپوست به عنوان منابع غنی از مواد آلی عمل کرده، فعالیت میکروبی سالم را در خاک، ترویج و به بازیافت مواد مغذی کمک میکنند. این عمل نه تنها حاصلخیزی خاک را افزایش میدهد، بلکه به حفظ زیست بوم کشاورزی مولد و انعطاف پذیر نیز کمک میکند.
از سوی دیگر، تاکید ایرانیان بر شیوههای کشاورزی پایدار فراتر از دستاوردهای مستقیم کشاورزی بود. آنها دریافتند حفاظت از خاک برای پایداری طولانی مدت فعالیتهای کشاورزی آنها ضروری است و با مراقبت از سلامت و حاصلخیزی خاک، اطمینان حاصل کردند که نسلهای آینده به زمینهای کشاورزی مولد دسترسی خواهند داشت. این رویکرد آینده نگرانه نشان دهنده احترام عمیق آنها به زمین و تعهدشان به حفظ آن برای استفاده در آینده است.
در یک زمینه گسترده تر، تعهد ایرانیهای باستان به شیوههای کشاورزی پایدار را میتوان به عنوان شاهدی بر رابطه هماهنگ آنها با طبیعت در نظر گرفت. آنها به جای بهره برداری از زمین برای منافع کوتاه مدت، درک ژرفی از فرآیندهای بوم شناختی، ایجاد و شیوههایی را اجرا کردند که هماهنگ با سیستمهای طبیعی کار میکرد. این رویکرد نه تنها حاصلخیزی کشاورزی آنها را حفظ ، بلکه به رفاه کلی جوامع آنها نیز کمک کرد.
کشاورزی پلکانی
زمین در ایران باستان همیشه هموار نبود، اما ایرانیان اجازه ندادند که چنین پدیده طبیعی مانع آنها شود! آنها شیبهای پلکانی (کرتهایی) را در دامنه تپهها ساختند تا سطوح صاف برای کشاورزی ایجاد کنند. این کار نه تنها از فرسایش خاک جلوگیری میکرد، بلکه از زمینهای زراعی محدود نیز به خوبی استفاده کرد و راه حل هوشمندانه آنها برای کشاورزی در زمینهای چالش برانگیز را به نمایش گذاشت.
انتهای پیام/